پیشگفتار۱۱
مقدمه  ۱۳
منزلت مردم .۳9
استناد به آرای مردم.  ۳9
اعتبار انتخاب مردم . 4۱
به اعتبار رأی مردم. 42
اعتنا به ديدگاه مردم . 4۳
نفی ساختار طبقاتی. 44
تحلیل يک اعتراض.  45
شادی يک انتخاب  46
اهتمام به مردمان .47
پشت من، مردماند  48
تحلیل يک قیام عمومی . 50
بدترين مردمان . 5۱
انسانیت و ايجاد حق .  52
همراهی با مردمان. .  54
ازدحام برای انتخاب. 55
اقتدار دولت و مردم. . سبک سری به نام خدا  57
برتری اراده همگانی  59
برده ساختن مردمان  6۱
دواندن، حقارت است. 62
اين مرام علی نیست  64
بر مردمان کینه مکن .  65
بر اساس نظر مردم . .67
حرمت مرام مردمان . .68
والی بگذارد تا بگذرد. . 69
نرمش در روش و منش. .  7۱
شفقت بر خلق خدا . 7۳
حفظ اموال عمومی. 75
يغماگری صاحب نفوذ. 77
ارزيابی عملکرد . . . ...... ................................ ................................ ................................ 79
شکوه از تحقیر والی . . . ................................ ................................ ................................ 8۱
سختگیری بر يغماگری . . .. . ............................ ................................ ................................ 8۳
تبعیض تحقیر است. . . . .. ................................ ................................ ................................ 84
دشنام دادن بد است حتی به دشمن . . ........... ................................ ................................ 86
تحقق خواست مردم . . . ................................ ................................ ................................ 88
از وسعت نظر تا دوری از غضب. . . .. . ............... ................................ ................................ 89
همه با هم برابرند . . . ..... ................................ ................................ ................................ 90
وظیفۀ زمامداری. . . . ...... ................................ ................................ ................................ 92
شايستگی پیشوايی . . . ... ................................ ................................ ................................ 9۳
من میوۀ شجرۀ نبوتم . . . ................................ ................................ ................................ 96
بنیاد بیداد بر باد است. . . . ............................... ................................ ................................ 99
سودرسانی به مردم . . . ................................ ................................ ................................ ۱00
از علل سقوط دولتها . . .. . ........................... ................................ ................................ ۱0۱
مردمان را مترسان . . . .. ................................ ................................ ................................ ۱0۳
نام نیک میان مردمان . . .. . ............................. ................................ ................................ ۱05

يک حماقت تمام . . . .. ................................ ................................ ................................ ۱06
حادثۀ کربلا و روايت امام علی)ع( . . ......... ................................ ................................ ۱07
نرمش گفتمان و محبت مردمان . . .............. ................................ ................................ ۱09
مدارا با مردم، اساس آگاهی است. . . ........... ................................ ................................ ۱۱۱
عاقبتانديشی. . . . ........ ................................ ................................ ................................ ۱۱۳
بیشترين تأثیر در میان مردم . . .. . ..................... ................................ ................................ ۱۱4
تصوير تاريخ. . . . ......... ................................ ................................ ................................ ۱۱6
تصور من از تاريخ. . . . ................................ ................................ ................................ ۱۱6
آموختن از پیشرفت ديگران . . .. . ................... ................................ ................................ ۱۱8
گذشته و بازدارندگی. . . .. . ............................. ................................ ................................ ۱20
تکرار رخدادها. . . . ...... ................................ ................................ ................................ ۱22
از گذشته تا هنوز. . . . ... ................................ ................................ ................................ ۱24
عوامل تغییر. . . . ........... ................................ ................................ ................................ ۱26
ترس از تصور آيندگان. . . .. . .......................... ................................ ................................ ۱27
انجامنگری و تاريخ . . . ............................... ................................ ................................ ۱29
آموزههای بیاعتبار. . . . ................................ ................................ ................................ ۱۳۱
خود بزرگبینیهای تاريخی . . .. . .................. ................................ ................................ ۱۳۳
تاريخ و تحولات. . . . ... ................................ ................................ ................................ ۱۳5
بايدی به نام يادها و يادمان . . .. . ..................... ................................ ................................ ۱۳7
انقضای اعتبار. . . . ........ ................................ ................................ ................................ ۱۳9
بودن، شدن، رفتن. . . . .. ................................ ................................ ................................ ۱4۱
نمادها و نبودها . . . ...... ................................ ................................ ................................ ۱44
عبرت بگیريم تا عبرت نشدهايم . . .............. ................................ ................................ ۱46
انک لعلی خلق عظیم  سوره  قلم . . .......... ................................ ................................ ۱48
دل کندن از کینهها . . . ................................ ................................ ................................ ۱5۳
فقر و فرهیختگی . . . ... ................................ ................................ ................................ ۱55
سختگیری ستوده. . . . ... ................................ ................................ ................................ ۱57
گذشته و ماندگاری . . . ............................... ................................ ................................ ۱59
از تجربه تا تدبیر درست. . . .. . ......................... ................................ ................................ ۱6۱

میلاد پیامبر رحمت و رأفت و امام صداقت و شفقت مبارك باد. . ................................ ۱66
عبرت و خردورزی. . . . ................................ ................................ ................................ ۱68
پاسداشت سنتهای سودمند . . .. . .................. ................................ ................................ ۱70
رويکرد مقايسهای. . . . .. ................................ ................................ ................................ ۱72
اسکان و قانونگرايی. . . . ............................... ................................ ................................ ۱74
تأملی برای بودن و رفتن. . . .. . ......................... ................................ ................................ ۱75
آيین خردورزی . . . .... ................................ ................................ ................................ ۱77
دانش ارزش است . . . ................................ ................................ ................................ ۱77
دانايی بر نمیتابد. . . . ... ................................ ................................ ................................ ۱79
دانايی و بازدارندگی. . . .. . .............................. ................................ ................................ ۱8۱
نادانی و سرگردانی . . . ................................ ................................ ................................ ۱8۳
................................ ................................ ............ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . » مرگ « شکاريم يکسر همه پیش ۱86
مرگ در سايه نشسته و به ما مینگرد . . ...... ................................ ................................ ۱87
خرد خفتگی . . . ......... ................................ ................................ ................................ ۱89
از اهالی اکنون بودن . . .. . .............................. ................................ ................................ ۱9۱
دهانهای بر دهان داشتن . . .. . .......................... ................................ ................................ ۱9۳
نشان نگونبختی . . . .... ................................ ................................ ................................ ۱95
دغدغه از بیخردی . . . ............................... ................................ ................................ ۱97
تنوع و تعالی . . . ......... ................................ ................................ ................................ ۱98
انبانی انباشته از بیهوده . . .. . ............................ ................................ ................................ ۱99
بیخردی واقعی. . . . ..... ................................ ................................ ................................ 20۱
بیداد بیخردی . . . ...... ................................ ................................ ................................ 202
مرگ منزلت. . . . ......... ................................ ................................ ................................ 204
سزای ستیز با دانايی . . . ............................... ................................ ................................ 206
تحريف و بیخردی. . . . ............................... ................................ ................................ 208
تیغ تیز خردمندی. . . . ... ................................ ................................ ................................ 2۱0
دانش، دين است . . . ... ................................ ................................ ................................ 2۱2
دانايی و دوست داشتن. . . .. . ........................... ................................ ................................ 2۱4
دانايی و آموزهها . . . ... ................................ ................................ ................................ 2۱6

درمان با دانايی . . . ...... ................................ ................................ ................................ 2۱8
دعوت به حکمت. . . . .. ................................ ................................ ................................ 220
نشانه عالم بیعمل . . . ................................ ................................ ................................ 222
دانش و ارزش. . . . ....... ................................ ................................ ................................ 224
را ز دست، آسان ندهم . . ....... ................................ ................................ » تو « من درد 225
کاسبان و تاجران دين و دانش. . . .. . ................ ................................ ................................ 228
انديشیدن و ديدن . . . .. ................................ ................................ ................................ 2۳0
نگاهی خردمندانه . . . .. ................................ ................................ ................................ 2۳2
داشتن و فهمیدن. . . . .... ................................ ................................ ................................ 2۳4
شیوۀ آموختن. . . . ........ ................................ ................................ ................................ 2۳6
خرد شدن خرد. . . . ...... ................................ ................................ ................................ 2۳8
نماد و نمود دانش. . . . .. ................................ ................................ ................................ 242
حاضر کردن خرد. . . . .. ................................ ................................ ................................ 244
دانش و روش. . . . ........ ................................ ................................ ................................ 246
بهرۀ خردمندی . . . ...... ................................ ................................ ................................ 248
اشتیاق آموختن . . . ..... ................................ ................................ ................................ 249
تخفیف خردمندی . . . ................................ ................................ ................................ 25۱
مبارك. . . .. . ......................... ................................ ................................ » امام علی « میلاد 252
پیروی و خردمندی. . . . ................................ ................................ ................................ 255
ستیز با خردمندان. . . . ... ................................ ................................ ................................ 257
شیوۀ پرسشگری . . . .... ................................ ................................ ................................ 258
سرگردانی خرد . . . ..... ................................ ................................ ................................ 260
مبارك . . . ..... ................................ ................................ ................................ » مبعث « 262
فرصت و غنیمت . . . ... ................................ ................................ ................................ 265
گفتوگو با دانايان. . . . ................................ ................................ ................................ 267
در وقت توانايی. . . . ..... ................................ ................................ ................................ 269